De traditionele gemeenteraad met leden die een keer in de vier jaar worden gekozen, voldoet niet meer. Dat vindt een brede groep van honderden lokale bestuurders, raadsleden en wetenschappers. Zij stellen voor om gemeenteraden in het leven te roepen met wel 150 leden die slechts drie keer per jaar  ‘als stadsoplopen’ bij elkaar komen. Burgemeester en wethouders moeten in de tussentijd de gemaakte afspraken uitvoeren.

Code Oranje
De groep vernieuwers, onder wie twintig burgemeesters en twintig wethouders, met burgemeester Bert Blase van de gemeente Vlaardingen als voorman, kondigde op 26 oktober de campagne Code Oranje aan.Die titel verwijst naar het zware weer dat de Nederlandse democratie teistert en de urgentie van vernieuwing. De huidige onvrede over politici en de maatschappelijke polarisatie vragen om een nieuwe vorm van democratie. Raadsleden, die niet in staat of bereid zijn hun controlerende taak naar behoren uit te voeren, een gering enthousiasme voor gemeentepolitiek onder burgers en de bijgevolg matige opkomst bij verkiezingen, terwijl tegelijkertijd vanuit Den Haag steeds meer taken worden overgeheveld naar het lokaal niveau, hetgeen vereist dat gemeentebesturen in een goede conditie verkeren.

Burgerdeskundigen
De groep doet concrete aanbevelingen voor de lokale politiek, omdat de bestuurlijke vernieuwing daar vooruit loopt op de landelijke politiek, maar heeft ook voorstellen voor de nationale democratie. Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken zou daarom de Gemeentewet moeten aanpassen om experimenten mogelijk te maken. Zo pleit de groep vernieuwers  voor gemeenteraadsleden die werken  met burgers als portefeuillehouders. Op deelonderwerpen die heel specifiek zijn kan de ‘burgerdeskundige’ dan zijn plaats innemen en namens hem stemmen.

Loting
Een ander voorstel van de groep vernieuwers is om gemeenteraden (gedeeltelijk) door loting te laten samenstellen, in plaats van door verkiezingen. Al in 2013 hield David Van Reybrouck met het boek Tegen Verkiezingen een hartstochtelijk pleidooi voor loting van burgers om het verval van de democratie tegen te gaan. Hij wees erop dat loting al in de stadstaat Athene met succes werd toegepast, in de vijfde eeuw voor Christus. Verkiezingen speelden daar een beperkte rol. Met loting ontstaat er een redelijke opbouw van de vertegenwoordiging, de leden zijn niet partijgebonden en hebben géén ideologie, waardoor ze opener en creatiever opereren en bereid zijn tot compromissen. Dat zijn allemaal eigenschappen die je in een gekozen vertegenwoordiging niet terugvindt. (zie hier een filmfragment waarin van Reybrouck zijn ideeën uitlegt)

Experimenten met loting
Ook als is Nederland in de 21e eeuw niet helemaal te vergelijken met de Griekse stadstaat, toch wordt er op veel plaatsen geëxperimenteerd met loting. Volgens  de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) experimenteren op dit moment maar liefst twintig gemeenten met loting. Zo worden de te vormen  wijkraden in Groningen binnenkort voor de helft door loting samengesteld en krijgen ze zeggenschap over parkeerbeleid en groenvoorziening. Eerst krijgen 500 mensen geloot uit de basisadministratie een uitnodiging, vervolgens wordt er weer geloot onder de ‘ja-zeggers’, waarna er wellicht nog een selectie plaatsvindt. In Amersfoort vindt nu een soortgelijk experiment plaats waarin gelote burgers kiezen uit drie uitgewerkte scenario’s voor de bestrijding van vuurwerkoverlast.

Aanpassing Gemeentewet
Op verschillende plaatsen werkt het gemeentebestuur al nauw samen met burgers, bijvoorbeeld door – dwars door de politieke verhoudingen heen – met burgerbegrotingen  of wijkbudgetten afspraken te maken over het beleid van de komende jaren. Ook op het gebied van veiligheid, werkgelegenheid en gezondheidszorg wordt er samen met de inwoners van de gemeente naar oplossingen gezocht. Sommige gemeenten vinden die experimenten niet ver genoeg gaan. Zij vinden dat de traditionele gemeenteraad  niet bij de praktijk aansluit. Zij willen burgers ook binnen de raad een stem geven, buiten de verkiezingen om. Op dit moment staat de Gemeentewet zulke experimenten niet toe. De groep vernieuwers stelt voor een bepaling toe te voegen dat de wet gedurende een proef van een aantal jaar niet geldt voor bepaalde gemeenten waar politiek en bestuurlijk geëxperimenteerd mag worden.

Vernieuwing, ook in Den Haag
De groep wil ook dat Den Haag werk gaat maken van democratische vernieuwing. De  partijpolitieke representatieve democratie is volgens Bert Blase op zijn retour. Het vertrouwen in de politiek daalt en het politieke debat brengt zelden oplossingen maar onderstreept en vergroot zelfs de partijpolitieke verschillen. Daarom is een grondig herontwerp nodig dat de samenleving weer verbindt. Naar voorbeeld van de gemeenten zou bijvoorbeeld het traditionele regeerakkoord moeten worden vervangen door een burgerakkoord. daarin wordt, na overleg met mastchappelijke bewegingen, benoemd welke grote vraagstukken de komende jaren moeten worden aangepakt en welke partijen daarbij zullen worden betrokken.