Volgens Hannah Ahrendt is het een van de belangrijkste taken van docenten om leerlingen voor te bereiden op de wereld, onder andere door hen te leren die wereld te interpreteren. Als een docent de feiten rangschikt en laat zien welk standpunt iemand redelijkerwijs op grond van zijn achtergrond kan innemen, krijgen leerlingen door hoe breed en complex de wereld is en hoe ze daarin zelf al interpreterend hun weg kunnen vinden. Dit ideaal van Bildung, een begrip dat aan het einde van de achttiende eeuw werd geformuleerd door taalwetenschapper, filosoof en staatsman Wilhelm von Humboldt (1767-1835) staat de laatste tijd weer sterk in de belangstelling.
Brede vorming
Zo lanceerden filosofen Rene Gude en Gerard van Stralen in 2012 een manifest ‘En denken! Bildung voor Leraren’. Daarin pleitten ze voor brede vorming waarin vrijheid en discipline elkaar in evenwicht houden. In 2013 schreef een andere filosofe, Joke Hermsen, een artikel in de Volkskrant waarin ze pleit voor een brede vorming, die veel verder gaat dan het overbrengen van feitenkennis. De verbeelding moet worden aangesproken en de culturele traditie, geschiedenis en kunst, literatuur en filosofie, verhalen en poëzie horen stevige pijlers onder het onderwijs te zijn.
Bildung en Ausbildung
De belangstelling voor Bildung komt voort uit een verzet tegen de instrumentele visie op onderwijs ten behoeve van economische doelen, de markt en het bedrijfsleven. De term staat dan ook tegenover ‘Ausbildung’, waarin het onderwijs is gericht op een beroep. De aanname van het Bildungsideaal is dat een mens zich kan ontwikkelen (Bilden) door de rede, het gevoel en de wil. Het gaat zowel om het ontwikkelen van het innerlijk als om het aangaan van verbindingen met anderen en een rol innemen in de maatschappij. Het Bindingsideaal gaat ervan uit dat een individu zelf die wereld moet begrijpen, erover oordelen, het leven vormgeven, erover nadenken, oefenen en tegenslag overwinnen. Zowel het ontwikkelen van empathie als van moreel oordeelsvermogen zijn belangrijke doelen.
Bildung Academie
In 2015 nam een groep van ongeveer dertig studenten, recent afgestudeerden en universitair docenten het initiatief tot vernieuwing van het onderwijs: de Bildung Academie. De groep studenten en docenten van verschillende universiteiten (bouwers) misten een onderwijsomgeving waarin studenten zichzelf werkelijk, volledig kunnen ontwikkelen en waarin ze hun verhouding tot de wereld bewust vorm kunnen geven. Hun inspiratiebron was het Bildungsideaal van von Humboldt maar initiatiefnemers lieten zich ook inspireren door het gedachtegoed van Theodor Adorno (1903-1969), door hedendaagse denkers als Gert Biesta, Martha Nussbaum en Roman Krznaric, het onderwijsvernieuwingsinitiatief The Big Picture en vele andere mensen en organisaties.
Persoonlijke ontwikkeling en rol in de wereld
De initiatiefnemers van de Bildung Academie geloven dat het wenselijk is om aan studenten niet alleen voor een beroep benodigde kennis en kunde over te dragen, maar hen ook in sociaal en persoonlijk opzicht op een goede manier te stimuleren. Hierin vinden zij het belangrijk niet alleen aandacht te hebben voor de student zelf, maar ook voor de wereld waarin de student leeft en de rol die de student daarin speelt. Deze brede ontwikkeling staat overigens gewoon in de Nederlandse Wet op Hoger Onderwijs in artikel 3 lid 1, waarin universiteiten wordt voorgeschreven naast het opleiden voor een beroep aandacht te besteden aan persoonlijke ontplooiing en de ontwikkeling van maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef.
Vier kerncompetenties
De Bildung Academie heeft twee onderwijsdoelen. Ten eerste: je actief en bewust verhouden tot de wereld, jezelf, en jouw rol in de wereld. ten tweede: de ontwikkeling van vier kerncompetenties: de kritisch-analytische, de empathische, de expressieve, en de ethische competentie. De Academie richt zich op laatstejaars bachelor-, premaster- of masterstudenen of oud-studenten die maximaal drie jaar geleden ingeschreven waren. In februari 2017 start de vierde leerroute.
Gidsen en modulebouwers
Het onderwijsprogramma beslaat één semester. Elke student doorloopt achtereenvolgens een kennismakingsweekend en introductieweek, drie modules van elk vijf weken, met daartussen telkens een of twee ‘uitloopweken’. Digitalisering, geld en overtuigingskracht zijn enkele voorbeelden van modules waaruit studenten kunnen kiezen. De studenten worden begeleid door leermesters, gastmeesters, gidsen en raadgevers. Daarnaast zijn er modulebouwers, enthousiaste, meestal net afgestudeerde studenten. Bij de ontwikkeling van de modules wordt input en feedback gevraagd aan experts uit het bedrijfsleven, de kunstwereld en maatschappelijke instellingen en aan de studenten zelf. Zo wordt het onderwijs telkens opnieuw verbeterd en sluit het nauw aan bij de actualiteit en de leerwensen van studenten.
Bildung
flow
Daarnaast wil de Academie een veilige ruimte bieden voor zelfreflectie en experiment en een uitdagende ruimte waarin de student geprikkeld wordt om verantwoordelijkheid te nemen voor zijn eigen leerproces. De programma-onderdelen waarin die cultuur van bewustwording expliciet aandacht krijgt, wordt de bildungflow genoemd. Hierin ontvangen de studenten trainingen in module-relevante vaardigheden, zoals overtuigend spreken en feedback geven en ontvangen, en wordt er zorgvuldig stilgestaan bij de persoonlijke ontwikkeling van elke student: wat zijn mijn valkuilen en talenten en welke uitdagingen wil ik de komende tijd aangaan?
Urgentie
De focus op zowel het individu als de mensheid in zijn geheel is volgens Joep Dohmen een ‘sociale levenskunst’. In de posttraditionele samenleving waarin de invloed van traditie, religie en traditionele moraal is teruggedrongen door de opkomst van de markt, van wetenschap en techniek, en waarin de media een enorme invloed hebben op ons denken, worden individuen jongleurs van hun eigen identiteit. De vrijheid valt sommigen zwaar. Zonder Bildung, zo stelde Dohmen onlangs in het NRC, riskeren we een samenleving van zelfgenoegzame hedonisten, narcisten en slachtoffers. Eigentijdse Bildung heeft maatschappelijke urgentie.
De onderstroom
Geef een reactie