Wat is dat toch met mannen die als ze eenmaal met pensioen zijn, ineens het licht zien? Ik herinner me dat Jack Welch in 2011 afscheid nam als topman van General Electric waar hij elke vijf jaar de 10% minst presterende medewerkers van de loonlijst haalde, wat hem de bijnaam Neutron Jack opleverde. Hij vergeleek zijn medewerkers met een citroen die je uitknijpt. Eenmaal met pensioen maakte hij een opmerkelijke ommezwaai: samen met zijn vrouw Susie zette hij een coachingspraktijk op. Hij kreeg meer oog en waardering voor HR en wat oog voor mensen kan bijdragen aan een organisatie.

Ruud Lubbers, die als premier voorstander was van de plaatsing van 48 kruisraketten in Nederland, pleitte na zijn premierschap voor een kernwapenvrije wereld. Op zijn oude dag keerde hij zich tegen het neoliberale casinokapitalisme. In een interview met Trouw in 2011 stelde hij dat de crisis ‘geen natuurramp was, maar het resultaat van hoogstriskante, complexe financiële produkten, verholen belangenconflicten en het falen van toezichthouders, kredietbeoordelaars en de markt zelf om uitwassen van Wall Street in te tomen.’

Herman Wijffels, die als topman van de Rabobank jarenlang de bio-industrie financierde, werd na zijn pensioen overtuigd vegetariër. Een andere ommezwaai maakte Dries van Agt, als premier een trouwe supporter van de politiek van Israël. Na zijn politieke loopbaan ontpopte hij zich als voorvechter van erkenning van de Palestijnse Staat. Jimmy Carter die tijdens zijn presidentschap van de Verenigde Staten niet in staat bleek grote internationale spanningen te verminderen, werd nadat hij was verslagen door Reagan een activist die onvermoeibaar zocht naar vreedzame oplossingen voor internationale conflicten en zich inzette voor democratie en mensenrechten. Daarvoor kreeg hij in 2002 zelfs de Nobelprijs voor de Vrede.

Ook in Nederland hebben we een keiharde zakenman die op zijn oude dag een interessante ommezwaai maakt. Jan Timmer, de oud-topman van Philips was destijds verantwoordelijk voor Operatie Centurion, een grootscheepse reorganisatie waarbij bijna vijftigduizend mensen hun baan kwijt raakten, terwijl de managers bleven zitten. Meedogenloos rekende hij af met een cultuur waarin een baan bij het concern gelijk stond aan werkzekerheid. Nodig om het bedrijf te redden van de enorme concurrentiekracht uit het verre Oosten, vond hij toen.
Tegenwoordig strijdt hij tegen activistische aandeelhouders, en kiest hij de zijde van werknemers want, vindt hij, die zijn afhankelijk van het bedrijf en de aandeelhouders niet. Achteraf gezien had hij meer mensen van binnenuit op topfuncties bij Philips moeten benoemen. Zijn opvolgers, te beginnen met Cor Boonstra (die hij overigens zelf heeft aangesteld) , sloegen volgens hem een verkeerde koers in: te weinig visie, te weinig oog voor nieuwe producten en verkeerde onderdelen afstoten zoals het nu zo succesvolle NXP en ASML. Volgens Timmer is de ontmanteling van Philips (de verkoop van bedrijfsonderdelen zoals lampen en elektronica) het gevolg van aandeelhouders die bedrijven dwingen tot winstmaximalisatie op zo kort mogelijke termijn. Ook Unilever en AkzoNobel kregen er onlangs mee te maken. Uit winstbejag en hebzucht nemen zulke aandeelhouders verkeerde beslissingen en kijken niet meer naar de continuïteit van het bedrijf. Een paar aandeelhouders kunnen een heel concern dwingen om zichzelf op te splitsen. Maar stond Timmer niet zelf aan de wieg van het huidige beleid van Philips?

Achteraf is het mooi wonen, zei Theo Maassen ooit. Het is jammer dat zoveel CEO’s en bestuurders eerst met pensioen moeten zijn voordat ze hun bedrijf in een wat breder perspectief zien en niet de zoveelste winstwaarschuwing uitsturen om de hete adem van aandeelhouders kwijt te raken. Hoe geloofwaardig is zo’n ommezwaai van180 graden? Of moeten we aannemen dat ze – bevrijd van het juk van de verantwoordelijkheid voor een groot bedrijf – eindelijk kunnen uitspreken wat ze al die tijd echt vonden? Nee, dan de bestuurders van Unilever en Akzo Nobel, die midden in hun carrière in een overnamepoging kiezen voor hun medewerkers en niet voor de portemonnee van de aandeelhouders.