Wanneer overheden zich terugtrekken, nemen bewoners vaak de regie over. Soms omdat er onzekerheid bestaat over het voortbestaan van voorzieningen. Vaak is dit het geval bij dorpen in krimpregio’s waar de plaatselijke school, slager en supermarkt dreigen te verdwijnen. Zo namen dorpsbewoners de supermarkt over in Herwen, een zwembad in Loppersum of een bibliotheek in Amsterdam IJburg. Vaak ontstaat een dergelijk initiatief uit een behoefte om voor elkaar te zorgen omdat de huidige zorg ontoereikend is, zoals in Elsendorp en Austerlitz. Ook is er de overtuiging dat dorpen zelf betere zorg kunnen leveren die beter aangepast is aan de wensen van bewoners, waardoor zij langer in hun vertrouwde omgeving kunnen blijven. Bewonersinitiatieven worden vaak omgezet in een dorpscoöperatie die zich inzet voor het behouden en versterken van de leefbaarheid in de gemeente. Zie hier een boekje over zorgzame dorpen.
Op andere plaatsen zijn er bewonersinitiatieven die erop gericht zijn om wijk of dorp socialer, mooier of duurzamer maken. Soms met simpele ingrepen, zoals een hangplek of een buurtmoestuin, maar ook met initiatieven die gemeenten uitdagen om taken over te hevelen naar bewoners. Zo nemen bewoners de zorg voor hun dorpshuis over, of de groenvoorziening in de gemeente.
Soms nemen bewoners de regie over omdat ze minder afhankelijk willen zijn van gemeentelijke plannen en vooral eigen verantwoordelijkheid. Zij weten heel goed zelf wat er nodig is om hun wijk of gemeente aantrekkelijk te houden. Van dichtbij zie je het beste wat er nodig is in de woonomgeving en door als bewoners de koppen bij elkaar te steken ontstaan vaak slimme ideeën en krachtige oplossingen. Steeds meer gemeenten, zoals Almere en Waalwijk, werken met wijkbudgetten, waarbij bewoners zelf kunnen bepalen hoe ze het budget verdelen.
Wijkonderneming
Op weer andere plekken nemen bewonersinitiatieven de vorm aan van een wijkonderneming, zoals de initiatiefnemers van Krachtstation (Utrecht Kanaleneiland). Zij keken vooral naar de geldstromen in de wijk, want er stroomt nogal wat geld een wijk in en uit, bijvoorbeeld via huur, groenbeheer en energiekosten en welzijn. Als het lukt om dat geld binnen de wijk te houden, dan gaat de wijkeconomie erop vooruit, en daarmee ook de leefbaarheid, simpelweg omdat bewoners er beter van worden. Dat begint al bij kleine dingen, bijvoorbeeld als mensen hun geld niet uitgeven bij de Albert Heijn, maar bij de lokale Turkse supermarkt. Ook Want in een wat armere wijk wordt veel geld uitgegeven. Zo worden op Kanaleneiland bruiloften en geboortefeesten groots gevierd. Als die feesten worden gehouden via een wijkonderneming als Krachtstation, waar andere bewoners de catering verzorgen, dan geeft dat werkgelegenheid en extra inkomsten.
Een groot pand helpt om een goed verdienmodel te ontwikkelen en kleine ondernemers te huisvesten. Met de verhuur aan buurtorganisaties en de 214 studentenkamers heeft Krachtstation een redelijk solide verdienmodel opgebouwd. Door de lage huurprijzen zijn de ruimtes nu beschikbaar voor buurtorganisaties die een sociale meerwaarde leveren voor de wijk.
Huurders kopen eigen straat
Een bijzondere wooncoöperatie van huurders is in Den Haag opgericht. Het gaat om de huurders die gezamenlijk hun 65 woningen kopen van de woningbouwcorporatie. Daarmee voorkomen zij dat de ruim honderd jaar oude huizen worden gesloopt, zoals de corporatie oorspronkelijk van plan was. Die kreeg de noodzakelijke renovatie van de oude woningen financieel niet rond. De groep huurders heeft er drie jaar over gedaan om de ingewikkelde deal van 2,5 miljoen euro voor elkaar te krijgen. Daarbij heeft de gemeente Den Haag geholpen bij de financiering van een erfpachtconstructie en heeft de woningbouwcorporatie slechts de helft van de marktprijs gerekend. Nu is alleen nog toestemming nodig van de Autoriteit Woningcorporaties. Vooralsnog is deze vorm van wooncoperatie een unicum. De bewoners betalen straks maandelijks huur aan de door hen opgerichte coöperatie, gemiddeld 485 euro, weliswaar hoger dan voorheen, maar nog altijd binnen de grenzen van de sociale huursector.
Echte bewonersinitiatieven
Natuurlijk moet de verantwoordelijkheid van burgers voor hun woonongeving niet door het gemeentebestuur worden opgelegd vanuit bezuinigingsoverwegingen. Zo dacht de gemeente Arnhem voor haar inwoners dat ze met wijkbudgetten konden gaan werken. De bewoners zaten daar echter helemaal niet op te wachten.
Naarmate de gemeente meer vertrouwen heeft in de wijsheid en zelfstandigheid van haar bewoners ontstaat een betere afstemming wie waarvoor verantwoordelijk is. Wanneer bewoners zelf de regie nemen is dat vaak zowel goedkoper als efficiënter. Zo besloot een gemeente haar bewoners voor te leggen of ze voor de begrote tienduizend voor groenvoorzieneingen een bedrijf wilden inhuren of het zelf wilden doen. De bewoners deden het zelf en hielden tweeduizend over om te besteden aan andere voorzieningen in de gemeente. Niet alleen is het vaak goedkoper en efficienter, het maakt de woonongeving meer zoals de bewoners het zelf willen. Het woonplezier en de betrokkenheid bij de eigen buurt of gemeente neemt vaak enorm toe.
Coöperatie oprichten
Om een bewonersinitiatief van de grond te tillen zijn vaak vereende krachten en een lange adem nodig. Het oprichten van een coöperatie is één van de mogelijkheden. Hier vind je een stappenplan voor het opzetten van een bewonerscoöperatie.
De onderstroom
Eveneens een burgerinitiatief is het verzamelen van vele initiatieven en het creëren van een helpdesk voor mensen die een nieuw initiatief willen vormgeven. http://nlzorgtvoorelkaar.nl/helpdesk/