Margarethe Vestager, sinds 2014 de Deense Eurocommissaris Mededinging, voert een principiële strijd tegen multinationals die overal ter wereld het meest gunstige belastingklimaat opzoeken om zin min mogelijk belasting te hoeven betalen. Ze zegt dat ze handelt uit naam van 500 miljoen mensen, Europeanen die keurig belasting afdragen in het land waar ze wonen en werken. De drijfveer van Vestager? Ze voelt zich op haar gemak in een samenleving waar mensen bedonderd worden omdat bedrijven prijsafspraken maken en belasting ontwijken. Multinationals die niet de regels respecteren krijgen een forse boete opgelegd.

Strijd tegen belastingontwijking
Het is haar menens. Sinds haar aanstelling gaat ze achter alle grote bedrijven aan die het spel niet eerlijk spelen. Dat leidt sinds een aantal jaren tot fikse boetes en de opdracht om achterstallige belasting alsnog af te dragen. Belastingen vallen onder de nationale bevoegdheid, maar de Europese Commissie vindt dat ze mag tussenkomen als de belastingafspraken eigenlijk staatssteun vormen. En dus sommeerde Margarethe Vestager afgelopen maand Amazon om 250 miljoen euro aan achterstallige belastingen te voldoen. Het is niet het eerste bedrijf dat door Brussel op de vingers wordt getikt. In 2016 werd Apple aangeslagen voor een bedrag van 13 miljard euro, dat het als onrechtmatig belastingvoordeel moest terugbetalen aan Ierland. Het Amerikaanse bedrijf had diverse belastingafspraken gemaakt met Ierland, waardoor de fiscale verplichtingen konden worden beperkt tot een absoluut minimum. Over 2004 betaalde Apple effectief slechts 0,005% (!) belasting over de in Europa gemaakte winst. Volgens de Commissie waren deze belastingafspraken in strijd met de Europese mededingingsregels.

Onrechtmatig belastingvoordeel
In 2015 moest de Amerikaanse koffiegigant Starbucks dertig miljoen euro aan te weinig betaalde belastingen over te maken aan Nederland. Het grootste deel van de winst van Starbucks is verschoven naar Nederland waar de Amsterdamse vestiging van Starbucks de bonen brandt die het koopt van de Starbucks-vestiging in Zwitserland. Volgens Vestager betaalt Starbucks-Amsterdam een veel hogere prijs voor de bonen dan in de markt gangbaar is. Dat mag niet, want zo wordt de winst gedrukt en daarmee de winstbelasting. Bovendien heeft Starbucks in Nederland volgens Vestager fouten gemaakt met zogenoemde royalty’s. Dat zijn de kosten voor het gebruik van intellectueel eigendom. De branderij in Amsterdam betaalt royalty’s aan een brievenbusbedrijf van Starbucks in Groot-Brittannië. Ook dat verlaagt de winst van de branderij en dus de belasting erop. Volgens Vestageris het bedrag voor de royalties veel te hoog in vergelijking met wat andere koffiebranderijen betalen; ze weerspiegelen niet de marktwaarde en dat is illegaal. En dus heeft Vestager het bedrijf een forse boete opgelegd.Uiteindelijk heeft Starbucks, in afwachting van een rechterlijke uitspraak,  in de zomer van 2016 een bedrag van 24,7 miljoen terugbetaald aan de Nederlandse fiscus.
Ook FIAT kreeg de opdracht om 20-30 miljoen te weinig betaalde belasting terug te betalen aan Luxemburg, het land waar het bedrijf belastingafspraken mee maakte. En in oktober dit jaar kreeg Amazon een boete van 250 miljoen euro opgelegd in de strijd tegen fiscale voordelen voor multinationals.

Oneerlijke prijsafspraken
Het is de Eurocommissaris niet alleen te doen om belastingontwijking en -ontduiking. In juli 2016 legde de Europese Commissie vrachtwagenbouwers MAN, Volvo/Renault, Daimler, Iveco en DAF een recordboete op van 2,9 miljard euro, omdat ze veertien jaar lang illegale afspraken hadden gemaakt over prijzen en de kosten van strengere uitstootnormen. De Commissie was het kartel al eerder op het spoor en voerde sinds 2011 onaangekondigde inspecties uit bij de betreffende ondernemingen. De onderzoekers ontdekten dat het topmanagement van de vrachtwagenbouwers al sinds 1997 afspraken maakten om de prijzen kunstmatig hoog te houden. Ook deze bedrijven kregen een forse boete opgelegd. Overigens hadden die boetes nog hoger kunnen uitvallen. De Commissie koos uiteindelijk voor een schikking omdat sommige vrachtwagenproducenten hun betrokkenheid erkenden en omdat de Commissie graag tijd en mensen vrij wil maken voor andere concurrentiedossiers, zoals dat van Scania.

Oneerlijke concurrentie
In juni dit jaar kreeg Google van de Eurocommissaris een forse boete opgelegd van 2,4 miljoen euro  omdat het bedrijf  misbruik maakt van zijn dominante positie als Europa’s meest populaire zoekmachine. Het bedrijf wordt bestraft omdat Google Shopping andere sites te weinig mogelijkheden biedt om commerciële aanbiedingen te tonen bij het zoeken via internet. De resultaten van Google verschijnen systematisch bovenaan en dat is volgens de Eurocommissaris oneerlijke concurrentie.
Een paar maanden daarvoor had de Europese Commissie een boete van €110 mln uitgedeeld aan het Amerikaanse socialmediabedrijf Facebook, omdat het bedrijf in 2014 onjuiste en misleidende informatie heeft gegeven bij de overname van de populaire chatapp WhatsApp. De beslissing betekent niet dat de overname wordt teruggedraaid. Maar de Commissie wil met haar vrij hoge boete een signaal geven dat bedrijven in Brussel aan alle overnameregels moeten voldoen, inclusief de verplichting om juiste informatie te verstrekken.

Amorele houding bedrijfsleven
De principiële strijd van Margarethe Vestager tegen belastingontwijking, kartelvorming en oneerlijke concurrentie, wordt haar overigens niet in dank afgenomen. Bestuurders in het berijfsleven spreken van een ‘heksenjacht’. Tim Cook, de CEO van Apple noemde het besluit van de Eurocommissaris ’totale politieke onzin’. De betreffende multinationals stellen zich op het standpunt dat ze niets illegaals doen, de belastingafspraken zouden passen binnen de nationale regels van de landen waar de bedrijven actief zijn. Hun houding is amoreel: als het niet verboden is, hebben zij de vrijheid om te handelen zoals zij willen, verantwoordelijkheid voor de samenleving beschouwen ze als een taak voor de publieke sector.

Ook overheden protesteren
Maar ook de nationale overheden tekenen protest aan wanneer een bedrijf waarmee zij belastingafspraken hebben gemaakt, een forse boete opgelegd krijgt. Niet alleen Apple is tegen de boete in beroep gegaan, ook Ierland heeft beroep aangetekend. Zij vordert het bedrag terug van Apple, maar zet het geld opzij om het eventueel terug te storten wanneer de rechter een afspraak heeft gedaan. Toenmalig staatssecretaris Wiebes reageerde afwijzend op de opdracht om geld terug te vorderen van Starbucks. Het kabinet vond niet dat er sprake was van overtreding van de regels en van illegale staatssteun. Den Haag heeft de zaak aanhangig gemaakt bij het Europese Hof van Justitie. Die zaak loopt nog, maar dat maakt niet uit voor de door Brussel geëiste terugbetaling.

Billijk belasting betalen
Margarethe Vestager geeft desgevraagd onmiddellijk toe dat de boetebedragen voor de multinationals  een schijntje zijn van de jaarlijkse miljardenwinst van het bedrijf. Maar het gaat haar om het principe: prijsafspraken moeten in verhouding staat tot de werkelijkheid en belasting moet geheven worden daar waar de waarde wordt gecreëerd. Alle ondernemingen, groot en klein, multinationals en andere, moeten billijk belastingen betalen. Vestager doet dan ook een beroep op bedrijven om geen nieuwe onrechtmatige afspraken te maken met nationale overheden en hun verantwoordelijkheid te nemen voor de Europese samenleving. Ook de publieke opinie keert zich steeds meer tegen captains of industry die blijven volharden in hun amorele houding. In de nabije toekomst, is Vestager’s verwachting, zullen bedrijven die volharden in bealstingontwijking, niet meer worden geduld door het brede publiek.