De Duitstalige deelstaat van België, met 76.000 inwoners de kleinste  deelstaat van Europa, experimenteert met de gedachten die David van Reybrouck uiteenzette in zijn boek Tegen verkiezingen en die  tot uiting kwamen in de aanpak van een burgerplatform G1000.

Hoe kwam dat zo?
Het Duitstalige deelstaatje had in de herfst van 2017 een  burgerdialoog rond kinderopvang georganiseerd met 25 gelote burgers. Men was zeer tevreden met de resultaten: zowel over de betrokkenheid van burgers las over de verstandige aanbevelingen die eruit rolden. Daarop nodigde de minister-president van de deelstaat, Oliver Paasch, David Van Reybrouck uit en vroeg hem of het idee uit Tegen Verkiezingen ergens al bestaat, het idee om een senaat te vormen van burgers die worden geloot, in combinatie met een verkozen parlement.

Laat maar zien!
Dat was niet zo. Helaas zijn er, behalve de succesvolle G1000 aanpak, nog geen voorbeelden van permanente burgerinspraak. Van Reybrouck daagde de minister-president uit om de eerste te zijn. De oprechte nieuwsgierigheid van Duitstalig België leidde ertoe dat hij Van Reybrouck vroeg om mee te denken over een model van permanente burgerparticipatie. In 2018 kwam zij, samen met een groep internationale experts, bijeen.

Burgerpanels en burgerraad
Het model dat daar ontstond, gaat uit van achtereenvolgende burgerpanels rond diverse onderwerpen. Telkens komen 25 steekproefsgewijs gelote mensen drie weekends bij elkaar om zich in een onderwerp te verdiepen, experts te horen en te discussieren over een goede aanpak. Daarnaast komt er een vaste burgerraad, die gedurende 18 maanden zitting heeft en bestaat uit 24 gelote burgers. Deze raad heeft twee taken: het opvolgen van wat de burgerpanels hebben besloten en de vragen stellen die de burgerpanels moeten beantwoorden. Burgers die kritische vragen stellen en degenen die ze beantwoorden zijn dus bewust niet dezelfde. De burgerraad stelt de vragen op en de panels gaan ermee aan de slag. Daarna gaan de aanbevelingen van de burgers naar het verkozen parlement.

Experiment
De combinatie van kleinschaligheid en ruime bevoegdheden maakt van Duitstalig België een ideaal laboratorium voor democratische vernieuwing. Volgens Van Reybrouck hoef je, om de democratie te moderniseren, niet het oude af te breken. Je kunt naast het oude iets nieuws zetten, wat het oude versterkt en krachtiger maakt. Dat kan bijvoorbeeld wanneer gesprekken over brexit of de discussie die de gele hesjes hebben losgemaakt, vastlopen, of wanneer het klimaatdebat dreigt te polariseren. In dat soort gevallen overheerst de electorale logica die het huidige politiek systeem domineert. Het is lastig om dat van binnenuit te doorbreken.

Nieuwe, gezamenlijke dynamiek
Het model van burgerinspraak kan politieke leiders helpen om gesprekken een andere dynamiek te geven. Burgers kunnen helpen om de kastanjes uit het vuur halen en knopen door te hakken in vraagstukken die, vanwege die electorale logica, politiek moeilijk liggen. Ook kunnen burgers parlementariërs helpen die hun politieke werk doen naast een betaalde baan en zich niet in alle onderwerpen grondig kunnen verdiepen.

Referendum?
De wens om een meer directe vorm van democratie te kunnen uitoefenen leeft bij veel burgers. De gele hesjes hebben expliciet gevraagd om meer inspraak in de vorm van referenda. Ze voelen zich niet gehoord, zeker in Frankrijk, waar de politieke elite erg ver van het volk afstaat. Maar een referendum kan nieuwe problemen oproepen. Dat hebben we gezien in Groot-Brittannië. Bij een referendum is er geen inzage in het stemgedrag en in de oordeelsvorming die vooraf gegaan is aan de stem. Je weet niet hoe rationeel een besluit genomen is, hoeveel mensen met de onderbuik hebben gestemd, en hoeveel mensen met een zorgvvuldige argumentatie. Talloze belangen maken dat informatie over het te nemen besluit soms onvolledig of onjuist wordt verspreid. Er is geen enkele garantie dat het beste argument de doorslag geeft. Sterker nog, de brexitcampagne zat vol leugens.

Zorgvuldige oordeelsvorming
Bij deliberatieve democratie, zoals het model wat Duitstalig België op permanente basis gaat organiseren, is er sprake van een goede dwarsdoorsnede van de bevolking, die is geïnformeerd, de tijd heeft om met elkaar een oordeel te vormen. Dat leidt aantoonbaar tot betere besluiten. Wat het effect is van deze vorm van democratie zal de komende jaren duidelijk worden. Bijvoorbeeld of het wantrouwen tussen burgers en politici vermindert. In elk geval vergroot het de betrokkenheid. Omdat het Duitstalige deelstaatje een gering aantal inwoners heeft, zal minstens 60 procent van alle inwoners in Ostbelgien in zijn of haar leven voor een burgerpanel of de burgerraad in aanmerking komen.