In het kader van mijn onderzoek las ik het inspirerende boek Too big to know. Rethinking knowledge now that the facts aren’t the facts, experts are everywhere, and the smartest person in the room is the room door David Weinberger. Deze filosoof houdt zich bezig met de vraag hoe internet menselijke relaties, communicatie en de samenleving verandert. In zijn boek laat hij zien dat het internettijdperk een nieuwe definiëring van wetenschappelijke kennis noodzakelijk maakt. Er zijn meer data beschikbaar, en deze kennis is commercieel en politiek aantrekkelijk, kennis is veel meer verbreid, kennis wordt steeds vaker al gepubliceerd voordat ze geanalyseerd kan worden, kennis is meer toegankelijk en er is meer ruimte voor verschillen in de wetenschap. Er waren altijd al meer gegevens dan we kunnen verwerken, maar de klassieke wetenschapsmethode hield de illusie in stand dat er een moment zou komen waarop we alles zouden weten. Dat standpunt moeten we volgens Weinberger nu verlaten. Ieder apparaat, een smartphone, een kassa of een verkeersdetector, produceert dagelijks gigantische hoeveelheden data. Ook burgers helpen mee om data te verzamelen door middel van apps. Netbeheerder Alliander, Essent, Rabobank, Bol.com en de politie maken dagelijks actief gebruik van de vele verzamelde gegevens.

Het is dikwijls makkelijker en goedkoper om alle data te bewaren dan ze eerst te sorteren. Daardoor worden ze voor veel meer mensen toegankelijk. Steeds meer onderzoekers gaan ertoe over hun onderzoeksgegevens toegankelijk te maken, zodat dataverzamelingen kunnen worden vergeleken of gekoppeld en verrijkte kennis kan ontstaan. Zo leggen archeologen alle opgravingen vast met scans, metingen en foto’s die digitaal worden opgeslagen en toegevoegd aan een database. Het verzamelen van gegevens in de sociale wetenschap was zo kostbaar en tijdrovend dat alleen die gegevens werden verzameld die nodig waren om een hypothese te toetsen. Nu kunnen ook sociale ontwikkelingen veel gedetailleerder worden beschreven. De verbanden die uit dergelijke onderzoeken komen zijn betrouwbaarder en er kunnen meer hypothesen tegelijk worden getoetst.

Van loss feiten naar patronen in data
Weinberger laat zien hoe onze computers patronen in informatie blootleggen die mensen nooit zouden ontdekken. De data hoeven niet eens exact of compleet zijn. Als de aantallen maar groot genoeg zijn om er patronen in te herkennen. Verbanden worden gelegd op basis van cijfers. Het analyseren van (complexe) oorzaken blijft in veel gevallen nodig. Data vertellen ons immers alleen wat er is, niet waarom iets is. We kunnen alleen correlatie bekijken, niet causaliteit. Als correlaties sterk zijn kunnen we ze beschouwen als voorspellend (Google kan een griepgolf voorspellen als iedereen naar hoestsiroop en aspirine gaat zoeken). Maar correlaties kunnen vertekenen. Een grote kans dat iemand een misdrijf pleegt, maakt hem nog geen crimineel. Moeten we op voorhand mensen uitsluiten van een autoverzekering of hypotheek alleen omdat hun profiel niet veel goeds voorspelt?

Commercieel interessant
Het verzamelen en verwerken van gegevens wordt bovendien een aantrekkelijke activiteit, waar Google bijvoorbeeld nu al veel geld mee verdient. Een persoonlijk profiel op basis van iemands zoekgeschiedenis is een goudmijn aan data. De Amerikaanse supermarktketen Walmart verwerkt meer dan een miljoen transacties per uur die in databases opgeslagen worden. Uit deze grote berg gegevens destilleert het bedrijf verbanden tussen verschillende producten. Door geavanceerde statistische analyses uit te voeren kan Walmart niet alleen vrij nauwkeurig inschatten wat het geslacht, inkomen, de sociale klasse en de gezinssituatie van een klant is, maar ook huwelijk, geboorte, echtscheiding en overlijden met vrij grote precisie detecteren aan de hand van veranderingen in aankoopgedrag.
Zoals klokkenluider Edward Snowden aantoonde, is er geen enkele controle welke gegevens worden verzameld en wat er mee wordt gedaan. Nederlandse bedrijven die mails versturen via Amerikaanse servers hebben een grote kans dat de NSA meekijkt. Onder het mom van terrorismedreiging neemt de Amerikaanse inlichtingendienst de vrijheid om bij regeringsleiders, nationale overheden, het internationale betalingsverkeer en bedrijven te spioneren. Zo brak de NSA in op de systemen van de Braziliaanse staatoliemaatschappij Petrobas. Brazilië geldt niet als een aantrekkelijke basis voor terroristen, maar het geeft binnenkort wel concessies uit voor olievelden.

Iedereen onderzoeker
Een derde verandering is dat er niet alleen meer data beschikbaar zijn, maar kennis veel meer verbreid is. Terwijl wetenschappers steeds meer gespecialiseerd raken, zijn er steeds meer amateurs die onderzoek doen en kennis bijdragen. Op het platform Connect & Develop van Procter & Gamble kan iedereen ter wereld, ongeacht opleiding of beroep, meedenken over innovatievraagstukken van de organisatie. Natuurlijk geven officiële wetenschappers nog steeds geloofwaardigheid aan onderzoek van amateurs, maar de grens tussen onderzoekers en andere experts vervaagt.
Steeds meer mensen, ook niet-wetenschappers, hebben toegang tot wetenschappelijke artikelen. Bovendien is kennis ‘hyperlinked’ geworden. In plaats van een artikel of boek maakt internet het mogelijk om rechtstreeks door te klikken naar de bronnen, naar de context of naar tegenstrijdige onderzoeken. De autoriteit die wetenschappers ontleenden aan de publicatie in een exclusief tijdschrift wordt vervangen door de autoriteit die men ontleent aan de plek in een netwerk van wetenschappers. Het netwerk en de plaats van een onderzoeker daarin vormt wellicht een beter criterium voor de kwaliteit van diens onderzoek dan een citatiescore.

Betaversie
Een vierde manier waarop internet de rol van kennis verandert, is dat onderzoeksresultaten steeds vaker al gepubliceerd worden terwijl deze nog worden geanalyseerd. Wetenschappelijke resultaten staan vaker in een vroeg stadium al op persoonlijke blogs en sociale media. Daar zijn ook interessante resultaten te vinden van mislukte experimenten (die de Journals nooit haalden). Deze ontwikkeling betekent dat het minder duidelijk is wie wat heeft ontdekt, omdat ontdekkingen vaak het resultaat zijn van publieke samenwerking.

Diversiteit
Een vijfde en laatste verandering in de rol van kennis is het ontstaan van meer ruimte voor verschillen in de wetenschap. Het idee dat er één enkele rangschikking is van het universum, dat we kunnen kennen en waarover we het met behulp van wetenschap eens zullen worden, raakt achterhaald. Wetenschappelijke kennis wordt geconstrueerd door imperfecte mensen die niet alleen handelen op basis van kennis en informatie, maar ook op basis van ambities, hoop, belangen en interesses. Dat was altijd al zo, maar de klassieke wetenschap gaf de illusie van een gezamenlijke, vaststaande theorie of classificatie.

Tot slot
Het boek van Weinberger stipt een belangrijk vraagstuk aan voor alle onderzoekers en wetenschappers. Hoe verzamel en vooral: hoe selecteer ik mijn informatie? Welke informatie deel ik en welke zorgvuldigheidsprocedures wil ik doorlopen voordat ik informatie publiceer? Welke hedendaagse manieren zijn er om kennis te delen, verspreiden en overdragen? Ook voor universiteiten is het noodzakelijk om zich te bezinnen op wat kennis is in het internettijdperk en wat de rol van universiteiten zou moeten zijn in het produceren, delen, overdragen en toepassen van kennis.