Waar vroeger ideologische verschillen waren – links, rechts, conservatief, progressief – is er nu sprake van verregaande polarisatie tussen groepen mensen, compleeet met hun eigen nieuws, hun eigen bubbels en hun scheldwoorden over elkaar. Je bent een vluchtelingenknuffelaar of een xenofoob, iets daartussenin lijkt niet meer te bestaan.

Polarisatie is lucratief
De media dragen dagelijks bij aan deze polarisatie. In veel nieuwsberichten worden gebeurtenissen onmiddellijk in een wij-zij frame geplaatst. Sensationele, polariserende berichten leveren kijkcijfers en kliks op. Het uitvergroten van verschillen levert de aanhangers van een kamp een saamhorigheidsgevoel en een identiteit op. Media spelen daar met behulp van algoritmes op in door een sociale groep alleen welgevallig nieuws aan te bieden. Policitici proberen stemmen te verwerven door in te spelen op deze splitsing in bevolkingsgroepen. Naast de traditionele media zijn er tegenwoordig talloze nieuwsbronnen die allemaal hun eigen versie van gebeurtenissen publiceren. Niet alleen hebben zij dikwijls een commercieel of politiek belang, hun uiteenlopende nieuwsberichten maken dat zelfs eensgezindheid over feiten alsmaar lastiger wordt.

Hebben we nog wel een gedeelde werkelijkheid?
Het lijkt wel of  er niet langer een gedeelde werkelijkheid is waarover journalisten elk met eigen accenten berichten, maar twee werelden met een eigen logica, taal en interpretatiekader. Zo zijn er talloze websites waarop het bestaan van de Holocaust wordt ontkend en websites waar uitgebreide documentatie over de Holocaust geraadpleegd kan worden. Op Internet kun je lezen over onderzoeken waarin met cijfers wordt aangetoond dat klimaatverandering een verzinsel is, evenals onderzoeken die met cijfers onderbouwen hoe het klimaat aan het veranderen is. Ook nepnieuws kan bijdragen aan een grote polarisatie. Zo stond er onlangs een video op Facebook over een agressieve vluchteling die een zorgverlener molesteert in het Ziekenhuis van Leuven (B). Fake news, bleek later: de beelden kamen uit Rusland. Maar de video ging viraal en leidde tot talloze racistische reacties.

Fact-checking en dialoog
Traditionele media doen een poging om een gemeenschappelijke realiteit overeind te houden door nieuwsberichten te controleren op feitelijkheden (fact-checking). Er is zelfs een handige gids verschenen voor docenten, onderzoekers en journalisten die  nepnieuws willen onderscheiden van feiten, de Field Guide to Fake News and Other Information Disorders. Andere media proberen verhalen te vertellen van buiten de eigen bubbel. Zo schreef de New York Times een portret van een buurman met nazi-sympathieën. Journalist Joris Luyendijk organiseerde een dialoog tussen links en rechts (Kunnen we praten?) en deelde zijn analyses op verschillende media.

Kwaliteitsjournalistiek
Andere media blijven zich richten op een gedeeld werkelijkheid door te investeren in de kwaliteit van hun nieuwsaanbod. In plaats van verdere ontwikkeling van hun digitale platformen, zetten ze in op kwaliteitsjournalistiek en het koesteren van journalistieke waarden als onafhankelijkheid, correctheid, waarachtigheid en  betrouwbaarheid. Hoewel ook kwalitatieve media door fakenews bronnen worden weggehoond, blijkt de strategie in vruchtbare aarde te vallen. De The New York Times die zich sterk profileert op diepgaande kwalitatieve reportages is dit jaar fors gegroeid qua abonnees en omzet. In Nederland zorgen onderzoeksjournalisten van Investico, Follow the Money en radioprogramma Argos voor diepgaand journalistiek speurwerk om feiten te onderscheiden van verdachtmakingen en meningen.Recnety ontvingen Kim van Keken en Eric Smit de prijs voor Journalist van het Jaar 2017  op basis van hun onderzoeksjournalistiek naar de handel en wandel van Henry Keizer.

Uit de polarisatie blijven
Ondanks alle goede bedoelingen is het lastig om uit het wij-zij stramien te blijven. Een feit in een krant kan door een lezer toch weer worden gezien als een mening die de krant goed uitkomt. Factcheckers worden soms weggezet als volksvijanden van mensen die hun eigen waarheid of alternatieve facts willen uitdragen.
En dialogen tussen het ene en het andere kamp ontaarden dikwijls in onbegrip en scheldpartijen. Dat heb ik zelf ervaren toen ik me in de verkiezingstijd in Frankrijk verdiepte in de voor- en tegenstanders van Marine LePen. Is het überhaupt mogelijk in deze tijd om te ontkomen aan de polarisatie in de hele samenleving?

Niet objectief
Natuurlijk heeft het nieuws altijd een bril op. In de na-oorlogse tijd van verzuiling hadden bevolkingsgroepen ook eigen media, met hun eigen interpretatie van gebeurtenissen. Berichtgeving door een journalist is altijd gekleurd door eigen opvattingen, wereldbeeld en sociale context. Alleen al door de keuze om over bepaalde onderwerpen wel te berichten en ander nieuws weg te laten, kleuren media het nieuws dat we dagelijks tot ons nemen. Zo is het helder dat negatief nieuws beter verkoopt dan positief nieuws. Wat bijvoorbeeld Radio Sublime FM niet tegenhoudt om dagelijks meerdere keren Het Nieuws van de Vooruitgang te brengen. Zelfs de indeling van een krant of nieuwssite schept categorieën en heeft daarmee invloed op hoe we naar de wereld kijken. Een gebeurtenis opnemen in de categorie Economie of Politiek geeft het bericht meteen al een frame.

Ook daar ligt een aangrijpingspunt voor journalisten om hun rol in te vullen in deze ‘post-truth’ tijd. Rob Wijnberg pleit dan ook voor nieuwe nieuws-categorieen om de wereld betekenis te geven. De Correspondent probeert daarom nieuwe thema’s uit,  zoals Armoede, Mobiliteit en Prestatiemaatschappij. Categorieën die dwars door de huidige wij-zij scheidslijnen heen lopen.

Tot slot
Journalisten en nieuwsmedia staan onder grote druk. Ze zoeken naar een nieuw business model terwijl ze hun onafhankelijkheid trachten te bewaren. Ze proberen over feiten te rapporteren, maar moeten zich in de moordende concurrentie ook onderscheiden van andere media. Ze kunnen geld verdienen met nieuws dat groepen tegenover elkaar zet, en vormen zelf dikwijls een eigen bubbel. Toch zijn er vele pogingen juist in deze tijd om de journalistiek te vernieuwen. Het is goed om daarmee volop  te experimenteren.