Adrie Groot is voorzitter van het college van bestuur van de Stichting Flore, een schoolbestuur met dertig basisscholen en bijna 800 medewerkers in Noord-Kennemerland, de Kop van Noord-Holland en Waterland, is één van de voorlopers van grote veranderingen in het onderwijs. Te lang ging het over basisvaardigheden taal en rekenen, toetsen en cijfers. Het wordt tijd om het onderwijs te benaderen vanuit leren en onderwijzen, vanuit het kind en de ontwikkeling van het kind.
Niet aanleren, wel ontwikkelen
Volgens Adrie Groot moet er meer ruimte zijn voor die ontwikkeling van eigenschappen als creativiteit, zelfstandigheid, doorzettingsvermogen en empathie, te beginnen op basisscholen. “Empathie is één van die eigenschappen die je een kind niet zomaar kunt aanleren, maar wel kunt ontwikkelen. Elk kind beschikt bij geboorte over empathisch vermogen. Maar als de omgeving het kind niet prikkelt dat vermogen te gebruiken, komt het niet tot leven. Terwijl het vermogen je in te leven in anderen én jezelf essentieel is voor kinderen om zich in de toekomst staande te houden in de maatschappij.”
Empathisch vermogen
Uit onderzoek onder veertien duizend Amerikaanse scholieren blijkt het empathisch vermogen de laatste twintig jaar met veertig procent is afgenomen. De scholieren kregen vragen voorgelegd als ‘Ik probeer mijn vrienden soms beter te begrijpen door de dingen vanuit hun perspectief te bekijken’ of ‘Ik maak me vaak zorgen over mensen die het minder hebben dan ik’. Volgens de onderzoekers is het niet vreemd dat de toenemende nadruk op het zelf samengaat met een afwaardering van anderen. Ook blootstelling aan geweld in de media maakt mensen ongevoeliger voor het leed van anderen.
Ken jezelf
Groot is het daarmee eens: „We moeten af van die ’ikke-cultuur’. We zijn verleerd ons in elkaar te verdiepen en al helemaal verleerd onszelf te kennen.” Daarin ligt voor hem de kern van elke ontwikkeling. “Wie ben je en hoe zit je in elkaar? Ben je introvert of extravert? Wat zijn je talenten? De kinderen van nu kennen zichzelf onvoldoende en hebben daardoor bijvoorbeeld heel veel moeite met kiezen, bijvoorbeeld van de juiste studie.”
Volgens Groot ontstaat verbinding wanneer je jezelf kent en je je wilt laten kennen. Wie zich niet wil laten kennen houdt de minder plezierige kanten van zijn persoonlijkheid schuil. Zo construeren we een zelfbeeld dat we aan anderen tonen, om maar niet onze kwetsbaarheid te hoeven ervaren en laten zien. Het is belangrijk dat je inziet en voelt, denkt en ervaart, niet uniek te zijn. Je zelf kennen en laten kennen is ook de basis voor verbondenheid met anderen en voorwaarde voor ontwikkeling, aldus Groot.
Spelend leren
De ontwikkeling van empathie is heel simpel te stimuleren door het in een kringgesprek niet zozeer te hebben over bezigheden maar over ervaringen en gevoelens. Bijvoorbeeld: wat vond je het leukste vandaag en wat vond je het minst leuke vandaag? Zo leren kinderen gevoelens herkennen en verwoorden en ook bij anderen herkennen. Ze ziet hoe ieder kind weer anders reageert op een gebeurtenis. Spelend leren is dan ook het credo van Groot. “Echte ontwikkeling begint in je hart. Als iets je raakt en energie geeft, leer je makkelijker. Als een kind letters leuk vindt, kunnen leerkrachten daar meteen op in springen ook al komt dat pas over vier maanden aan bod.
Flexibiliteit
Om hiervoor op scholen ruimte te creëren, is flexibiliteit nodig. “Het ene kind is eerder aan een niveau toe dan het andere. We moeten dus in kleinere groepjes lesgeven. Maar ook afstappen van de indeling in groepen en verschillende leeftijden bij elkaar zetten. Dan kunnen de jongere kinderen leren van de oudere en andersom.”
Groot pleit ook voor flexibele schoolroosters om extra lessen mogelijk te maken. “Bijvoorbeeld muziekles van docenten van de muziekschool, zoals we op de Paulusschool in Heiloo zouden willen, zodat kinderen kunnen ontdekken waar hun talent ligt. Maar we zouden ook naar het bioritme van kinderen kunnen kijken. Als een kind een uur gepresteerd heeft, moet hij even bewegen, energie kwijt raken. Als je kinderen meer laat bewegen tijdens schooltijd, zitten ze wel langer op school, maar hebben ze er veel meer aan en vinden ze het waarschijnlijk nog leuker ook.”
Lef om je te laten kennen
Op de Florescholen en veel andere scholen zijn de veranderingen al ingezet. Dat vraagt van leerkrachten het lef om anders te acteren en van bestuurders en directie om de bureaucratie te verminderen, zodat er ruimte en tijd ontstaat, om samen met anderen tot ontwikkeling te komen. Bijvoorbeeld voor leerkrachten om zich – net als de kinderen – te buigen over de vraag wie ze zijn en hoe ze in elkaar zitten. Daarom gaan in maart dit jaar alle personeelsleden van Stichting Flore, onder leiding van coaches, aan de slag met hun eigen professionalisering. Wie ben ik, wat is mijn communicatiestijl en hoe kom ik over op anderen.
Professionele ruimte nemen
De veranderingen vragen ook van leerkrachten om ruimte te nemen. Groot: “De werkbezoeken die ik heb gebracht aan scholen maken duidelijk dat de focus op toetsen en met name de vertaling van de resultaten naar het gemiddelde, de lijstjes, de afrekencultuur, mensen in het onderwijs angstig hebben gemaakt. Veel eigen initiatief, zelf ontdekken, fouten mogen maken, is er als het ware ‘uitgeramd’. Zelfs als je als directeur of bestuurder die ruimte geeft, wordt deze niet of schoorvoetend gepakt. Er is dus werk aan de winkel en we hebben nog een lange weg te gaan.” Als eerste stap stelt Adrie Groot voor om de toets-resultaten alleen te gebruiken voor het verbeteren van leren en onderwijzen. Als onderwerp van gesprek met leerlingen en ouders. Hij is een actie gestart onder het motto Geen toets de school uit. In deze video licht hij zijn actie toe.
De onderstroom
Bij ‘Vaardigheden voor de 21e eeuw’, spelen 3 beelden een belangrijke rol.
1. Wereldbeeld:
The Times They Are A-Changin’-Bob Dylan – YouTube
Iain McGilchrist beschrijft hetzelfde thema in The Master and his Emissary(afgezant).
2. Mensbeeld:
Daniel H. Pink legt uit waarom Right-Brainers will Rule the Future in A Whole New Mind.
Econoom Andrew McAfee in zijn Second Machine Age: ‘As massive technological innovation radically reshapes our world, we need to develop new business models, new technologies, and new policies that amplify our human capabilities, so every person can stay economically viable in an age of increasing automation.’
3. Zelfbeeld:
Bovenstaande citaten brengen twee hoogwaardige eigenschappen onder uw aandacht: Kunst en Meesterschap. Kunst gaat over intuitie, inspiratie en creativiteit bij het ontdekken van nieuwe mogelijkheden in een Mindmap als Speelveld. Meesterschap is overzicht, volgorde, keuze van hoofd- en bijzaken in datzelfde Speelveld.
Kies ook voor het Pad van de Held met Kunst en Meesterschap in Talent.(hemelbrug.nl)
Willem Koos Broer.