Bijna veertig jaar werkte Joke Middelbeek in het onderwijs. Als leerkracht, school­directeur en, vanaf 2013, als bestuurder van Stichting Westelijke Tuinsteden, die in Nieuw-West zestien basisscholen be­heert. Dat deed ze met een eigenzinnige visie op onderwijs en op het leiden van een school.

Een week dicht
Vlak voordat de coronapandemie uitbrak sloot ­Joke Middelbeek de zestien scholen van Stichting Westelijke Tuinsteden een hele week om leraren de tijd te geven om eens goed na te denken hoe het verder moest. “We hadden net een staking achter de rug, met 10.000 man op de Dam. Er werd een praatje gehouden door deze en gene. We hadden een leuk ochtendje. Maar ik schaamde me dood. Ik dacht: we hebben een lerarentekort en de mensen hier worden met lege handen naar huis gestuurd.’ De Inspectie stond meteen op de stoep om het haar uit het hoofd te praten. Maar de situatie was dramatisch. Het lerarenteam zat bijna in een collectieve burn-out.

Tot uitvoerders gemaakt
Al jaren zag Joke Middelbeek het onderwijs langzaam ­af­glijden. Ze constateerde hoe hoogopgeleide mensen onder andere door educatieve uitgevers, steeds meer werden gedicteerd wat ze in de klas moeten doen. “Leerkrachten zijn tot uitvoerders van systemen gemaakt. Tegenwoordig doe je het goed in het onderwijs als je leerlingen op het hoogst mogelijke Cito-niveau hebt afgeleverd. Ik vind dat nogal mager. Leerkrachten worden daar onzeker van. En ze hebben altijd haast.”

Ruimte om na te denken
“We wilden dus de rust om na te denken en we noemden het de Week van de Onderwijskwaliteit. Uiteindelijk begreep de Inspectie het. De eerste twee dagen kwamen er allerlei emoties en huilbuien langs. Op woensdag kantelde er iets. Er kwam ruimte in de hoofden om na te denken over wat de scholen zouden kunnen doen.”

Samen leren in de wijk
De opvatting van Joke Middelbeek was: als er niet genoeg leraren zijn, en ook niet binnen afzienbare tijd te vinden zijn, moeten we het onderwijs  anders, slimmer, organiseren. Tijdens de bezinnigsweek zijn daarvoor prachtige nieuwe plannen gemaakt, onder andere Samen Leren in de Wijk. De meeste leerkrachten wonen niet in de wijk waar de school staat. Daarom is het belangrijk om contact te leggen met professionals en bewoners die met onze leerlingen in deze wijk leven. Leren en ontwikkelen is eigenlijk een geheel, waarbij jeugdzorg, welzijn, wijkprofessionals en de school samenwerken op basis van gelijkwaardigheid.

Ontwikkelhub in de wijk
De bestuurder wil niet meer spreken van een ‘school’. Liever noemt ze het gebouw een ‘ontwikkelhub’. De gekozen aanpak is geen noodplan om het lerarentekort op te vangen. Het is een door­ontwikkelplan, op basis van een degelijke visie. Dan houdt niet op als er ooit weer voldoende leerkrachten zijn. En het werkt: de kinderen worden er gelukkiger van; het maakt hun wereld groter.

Naar het kind kijken
Dat je naar het geheel moet kijken werd Joke Middelbeek pijnlijk duidelijk toen ze zelf in het Haagse onderwijs werkte. Daar was een bijeenkomst met schooldirecteuren over het programma Weer Samen naar School. Vrijwel iedere docent had weleens een leerling, op grond van diens gedrag in de klas, doorverwezen naar het speciaal onderwijs. Maar niemand wist iets van die kinderen, hun thuissituatie, hun hobby’s. “Ongelooflijk. Waar kijk je dan naar als je een kind ziet? Als je kinderen langs de meetlat van het Cito legt, en alleen naar de hoogste score op taal en rekenen kijkt, dan zie je een kind als product. Terwijl een kind niet alleen kennis moet opdoen, maar ook leren wie hij is en hoe hij om moet gaan met zijn omgeving. Als die zaken niet in balans zijn, krijg je het soort volwassenen waar we het nu lastig mee hebben.”

Aandacht voor persoonsvorming
Toen Joke Middelbeek in 2013 in Nieuw West begon, waren de mores: we moeten die zielige allochtonen redden. Kinderen die aan deze kant van de Ring waren geboren werden beschouwd als kansloos. Maar zo denken die kinderen helemaal niet. Die willen graag iets leuks doen. Kinderen in Nieuw-West hebben wèl meer nodig als het gaat om persoonsvorming en socialisatie, want dat krijgen ze van thuis onvoldoende mee. “In plaats van nog meer taal, nog meer rekenen en nog meer kennis zouden we ervoor moeten zorgen  dat zo’n kind beter in zijn vel komt te zitten, zodat het meer open komt te staan om te leren.”

Binnen de randen van het zwembad
Leren is volgens haar niet: de hersenpan optillen, kennis erin gieten en de hersenpan weer sluiten. “Wij geven hier de stem en het vertrouwen aan de leerkracht. Die weet wat er moet gebeuren. Als bestuur geef ik de randen van het zwembad aan. Hoe de docent daarin gaat zwemmen maakt mij niet uit, als de leerkracht maar kan verantwoorden dat zijn manier van werken optimaal past bij het leren en ontwikkelen van de kinderen die aan hem zijn toevertrouwd.” In haar manier van leidinggeven gaat het Joke Middelbeek om eigenaarschap. “Als je als bestuurder vindt dat lesgeven een vak is, blijf er dan vanaf. Ik vind oprecht dat het de leerkracht is die de kwaliteit van het onderwijs bepaalt.”

Tot slot
Om het lerarentekort aan te pakken moet je geen onbevoegden voor de klas halen, aldus Joke Middelbeek. Je moet meer out-of-the-box en creatief gaan denken. De oplossingen die zij met haar docenten bedacht, om dat wat ze de kinderen graag willen leren ook kùnnen leren hebben geleid tot geweldige samenwerkingen in de buurten en wijken waar het onderwisj plaatsvindt. Daardoor kan de Stichting Westelijke Tuinsteden  kwalitatief goed onderwijs blijven bieden terwijl er nog steeds een schrijnend tekort aan leraren is. In juli 2021 nam Joke Middelbeek afscheid.

Bron: Parool, 17 juli 2021

Bekijk hier een video over de Week van de Onderwijskwaliteit