Sinds de verkiezing van Trump staan de media bol van verhalen over de boze witte burger. Politici, journalisten en een omroepbestuurder nemen zich voor om beter te luisteren naar dergelijke geluiden in de samenleving. Maar is dat wel verstandig? Zoals Peter Giesen schreef in de Volkskrant: niet iedereen die boos is, is daadwerkelijk zijn baan kwijtgeraakt aan een Roemeense vrachtwagenchauffeur.
Structureel verdwenen
Natuurlijk, nogal wat mensen hebben de afgelopen jaren hun baan verloren en hun huis moeilijk verkoopbaar zien worden. Zij hebben alle reden om boos te zijn. Maar ook al gaan alle politici hun oor te luisteren leggen in de dorpen en provinciesteden, zij kunnen deze boosheid niet wegnemen. Banen zijn structureel verdwenen vanwege mondialisering en robotisering. We leven in een laat-kapitalistische samenleving waarin de uitwassen van het jarenlange neoliberalisme (destijds gewenst door links en rechts) diepe sporen hebben nagelaten.
Onze wereld leren delen
De dominantie van het rijke westen is niet langer vanzelfsprekend. We moeten samenleven met mensen uit andere culturen die op de vlucht zijn voor geweld en onderdrukking of op zoek naar meer welvaart en geluk. Daar heeft elke burger mee te maken. De hoogopgeleide bewoners van grote steden zijn daar al iets langer aan gewend, de mensen in de periferie kunnen zich niet langer in de luwte van die indringende realiteit ophouden. Angst voor de onbekende, complexe en ambigue wereld waarin we leven, en onzekerheid over de implicaties voor ons persoonlijke leven, die angst en onzekerheid bestaan in alle lagen van de bevolking.
Tegen
De boosheid van de witte burgerman, ik schreef het al in een eerdere blog, is die van iemand die zich bedreigd ziet in de macht die hij ooit had. Bang voor de eigen overleving, de eigen instandhouding, het eigen ego. Angst is de grootste drijfveer en deze angst projecteert de boze witte burger op andere groepen die hun positie zouden bedreigen. Deze mensen zijn nergens voor, zij willen alleen van alles tegenhouden, net zoals de PVV in haar partijprogramma weinig nastreeft en veel veroordeelt. Zij willen geen vrijheid, zoals de partijnaam beoogt, zij willen vrijheid voor zichzelf.
Teleurgesteld
Ja, het leven deelt ellendige klappen uit. En aan de onderkant van de samenleving, waar veel tijd en energie nodig is voor de pure instandhouding, kunnen mensen een extra tegenslag soms nauwelijks te boven komen. Toch bestaat de groep boze burgers niet voornamelijk uit deze kwetsbare mensen, maar uit mensen die hadden gehoopt zich te onttrekken aan dit lot, die een woning en auto hebben aangeschaft van boven hun budget, die hoopten op een makkelijke manier rijk te worden en misschien wel BN-er. Die vlieger blijkt niet op te gaan. Ze zijn boos omdat hun eigen (dikwijls irreële) verwachtingen niet zijn uitgekomen. Teleurgesteld, verongelijkt, wrokkig. Liever dan de wonden likken en een nieuwe weg inslaan, leggen deze mensen de schuld bij anderen. De Mexicanen, de moslims, de homo’s, de Polen, de stadsyuppen. In plaats van hun angst onder ogen te zien en een vorm te vinden om samen te leven met anderen en om te gaan met onzekerheden, kruipen zij in slachtoffergedrag.
Echt luisteren
Het zou onverstandig zijn om die verongelijktheid tot richtsnoer te maken voor beleid. Natuurlijk moeten we luisteren, oprecht luisteren en niet om het beleid nog beter te kunnen uitleggen, zoals Pechtold deed in een uitzending van Pauw. Als we oprecht luisteren , dan moeten we door de boosheid heen luisteren naar wat het hart zegt, welke verlangens deze mensen hebben. En hen vervolgens steunen om hun leven zelf opnieuw in te richten. Wanneer we ons laten verblinden door slachtoffergedrag en zondebokdenken, komen we op een glijdende schaal van kwaad tot erger.
Geen onderbuik, maar idealen!
Dames en heren politici, u kunt het voorbeeld geven door stil te staan bij uw verlangens en hoop voor deze samenleving en u te laten leiden door uw idealen. Niet door uw angst voor verkiezingsuitslagen, niet door hulpvaardigheid of schuldgevoel dat u tot een elite behoort. Door groter te denken kunt u uw burgers weer aanspreken. Niet door te luisteren naar hun gekrenkte ego’s, maar hen op te tillen naar datgene wat ieder van ons –juist in de onzekerheid en complexiteit van deze tijd – tot heel mens maakt.
De onderstroom
Luisteren is naar mijn bescheiden mening altijd wijs, om twee redenen:
1-luisteren helpt mij mijn mening aan te scherpen, te herzien, te herformuleren of te onderbouwen
2-als de ander zich gehoord voelt neemt de kans toe dat die ook gaat luisteren, dit stimuleert de kans op begrip, overeenstemming en nuancering (in termen van de koning: redelijkheid).