In het regeerakkoord is het beleidsvoornemen opgenomen om het aantal gemeenten de komende regeerperiode te verminderen en daarmee een bezuiniging te realiseren op de kosten van het ambtelijk apparaat. Het regeerakkoord gaat uit van een vermindering met 75 gemeenten tot 2017. Gemeenten moeten volgens het kabinet Rutte II worden opgeschaald tot bestuurlijke eenheden van minimaal 100.000 inwoners. Door samenvoegingen kan het aantal gemeenteambtenaren dalen. Dit levert niet alleen binnen de regeerperiode (tot en met 2016) 180 miljoen euro op maar ook in 2017 nog eens 180 miljoen. Daarna moet een verdere reductie tot 100 à 150 gemeenten structureel 975 miljoen euro per jaar opleveren. In dit ‘eindperspectief’ zijn ook andere voordelen zoals schaalvoordelen en versimpeling van regelgeving meegenomen.
Nederland telt 415 gemeenten, waarvan slechts 27 boven de 100.000-inwonersgrens. Met de nieuwe norm van het kabinet zou 93 procent van alle gemeenten te klein zijn. Dat is een opmerkelijk standpunt, temeer daar Nederlandse gemeenten gemiddeld al ruim 40.000 inwoners tellen, veel meer dan het gemiddelde in de Europese Unie (5.400 in 2007). de laatste jaren zijn veel kleinere gemeenten reeds samengevoegd. In 1990 telde Nederland 673 gemeenten, in 2000 537 en in 2012 waren er nog 415 over. Bij die herindelingen zijn echter nauwelijks gemeenten met meer dan 100.000 inwoners ontstaan. Strikt vasthouden aan een ondergrens van 100.000 inwoners zou in Nederland betekenen dat in sommige provincies maar twee of drie gemeenten overblijven. Dat betekent ook een gewenste vorming van superprovincies.
Aannames
De beleidsvoornemens in het regeerakkoord zijn gebaseerd op de rapporten Brede heroverwegingen dat het vorige kabinet in 2010 liet uitvoeren. Hierin schetsten werkgroepen op verschillende beleidsterreinen scenario’s die een bezuinigen moesten opleveren. Volgens de rapporten laten de kostenvoordelen van fusies ‘zich moeilijk becijferen’. Ze gaan uit van ‘een schatting’, een veronderstelling’ dat grotere gemeenten leiden tot meer eenvoud van bestuur en daarmee tot kostenbesparing. Grotere gemeenten zouden meer expertise in huis hebben en zaken grootschaliger kunnen aanbesteden, wat tot een meer efficiënte bedrijfsvoering zou moeten leiden.
Maar levert schaalvergroting van gemeenten eigenlijk wel een besparing op?
Bij de verschijning van Brede heroverwegingen in 2010 was er geen onderzoek beschikbaar over wat een gemeentelijke fusie financieel kost of oplevert. Data hierover zijn pas beschikbaar sinds 2002 en er waren enkele jaren nodig om effecten op langere termijn te overzien.Op basis van hun onderzoek concluderen onderzoekers Maarten Allers en Bieuwe Geertsema van Rijksuniversiteit Groningen juist dat gemeentelijke fusies eerder geld kosten dan dat ze geld opleveren. Het onderzoek dat zij uitvoerden is gebaseerd op een analyse van alle 39 fusiegemeenten die tussen 2003 en 2011 zijn ontstaan uit herindelingen van 106 voormalige gemeenten. De onderzoekers hebben gekeken naar de gevolgen van een fusie voor de gemeentelijke uitgaven, de bestuurskosten en de woonlasten: OZB, rioolheffing, afvalstoffen. De bevindingen zijn afgezet tegen gemeenten die in de genoemde periode niet zijn gefuseerd. In 2012 bleek uit een eerste publicatie van de resultaten van het onderzoek dat na een herindeling de uitgaven gemiddeld significant stijgen en dat ze na vier jaar 10 tot 20 procent hoger liggen. In 2014 werd duidelijk dat ook op de langer termijn schaalvergroting van gemeenten niet tot meer efficiency of tot besparingen leidt.
Oorzaken
Waarom fusies eerder geld kosten dan dat ze geld opleveren, is voor de onderzoekers niet helemaal duidelijk. Mogelijk worden gemeenten na een fusie bureaucratischer, met meer managementlagen en meer stafafdelingen, wat meer geld kost. Ook kan het zijn dat een fusiegemeente meer slagkracht heeft en daardoor meer taken oppakt of extra voorzieningen realiseert ten behoeve van de inwoners.
Paradox
De discussie over gemeentelijke schaalvergroting is relevant met het oog op de beoogde decentralisatie van WMO jeugdzorg naar het gemeentelijke niveau. Om deze goed uit te voeren is regionale samenwerking tussen gemeenten een minimale noodzaak; om de nieuwe taken goed uit te kunnen voeren zullen veel gemeenten opnieuw voor de vraag staan of een fusie van gemeenten wenselijk is. Vaak wordt als reden voor decentralisatie gegeven dat gemeenten dichter bij de burger staan, en taken daardoor beter en goedkoper kunnen uitvoeren. De paradox is echter dat gemeenten, om die decentralisaties aan te kunnen, steeds groter moeten worden. Daardoor komen ze juist steeds verder van de burger af te staan.
Op zich is er veel te zeggen voor het overhevelen van overheidstaken naar het gemeentelijk niveau en het versterken van de lokale democratie. Gemeenten kunnen, door hun meer directe band met burgers, beter zorg dragen voor thuiszorg, jeugdzorg, het begeleiden van bijstandsgerechtigden naar werk, dan een centraal aangestuurde aanpak vanuit Den Haag. Maar de vraag is of een dergelijke decentralisatie van taken (met veel minder middelen) wel een versterking van het lokale niveau betekent. Het Rijk geeft de gemeenten veel richtlijnen en wettelijke kaders mee, waardoor de gemeente feitelijk een soort uitvoeringsorganisatie van den Haag wordt. De lokale democratie is nauwelijks op een grotere taak berekend en heeft feitelijk weinig macht. Ambtenaren hebben een kennisvoorsprong op gemeenteraadsleden. Door het toenemend aantal samenwerkingsverbanden tussen gemeenten boeten afzonderlijke gemeenteraden aan belang in. Bovendien hebben intergemeentelijke samenwerkingsverbanden de neiging zich tot een aparte bestuurslaag te ontwikkelen. Wie wat besluit in die allianties is voor raadsleden dikwijls onduidelijk. Om te zorgen dat de lokale stem inderdaad gehoord wordt, zijn geen fusies, maar lichte vormen van samenwerking nodig, met behoud van zeggenschap van sterke, competente gemeenteraden.
Veel wezenlijker is dat het kabinet niet zozeer gedreven lijkt door het willen versterken van de gemeentelijke bestuurslaag, als wel door de wens om wat bezuinigingen te kunnen inboeken. Voordat ze zich rijk rekenen, zouden ze eerst zorgvuldig moeten nagaan of hun aannames wel kloppen. Onder welke voorwaarden is decentralisatie daadwerkelijk goedkoper en efficiënter? Voor welke overheidstaken is decentralisatie geschikt en wenselijk? Wanneer is deconcentratie of centrale uitvoering beter? Het ontbeert dit kabinet van boekhouders aan enige visie over de rol van gemeenten in de samenleving, en over de verhouding tussen gemeenten, provincies, Rijk en Europa.
De onderstroom
LS,
Op dit momen staat onze mooie gemeente Nuenen c.a. onder druk van de provincie om te gaan fuseren. Twee opties, een kleine buurgemeente Son en Breugel of het grote Eindhoven.
Kunt u mij helpen aan informatie om deze discussie te stoppen. vertragen etc.
Bijvoorbaat dank en graag tot meer info bereid.
ir. Tom vd Boomen, fractievoorzitter gemeenteraad Nuenen, Gerwen en Nederwetten
06-40584206
NuenenTom@Gmail.com