Zestien jaar geleden was Mechelen een verwaarloosde stad, met de hoogste criminaliteit van alle Vlaamse steden. Sinds de sluiting van de kazernes en de verhuizing van een hogeschool liep de werkgelegenheid terug. Jonge mensen trokken weg, en in hun kielzog verdwenen horeca en commerciele bedrijven. Er was vergrijzing, armoede, er waren problemen met de grote Marokkaanse gemeenschap, drugs op straat en probleemwijken waar de wet van de jungle gold.
Nu hoort Mechelen bij de top van de meest toekomstgerichte en ondernemende Europese steden. Hoe heeft die transformatie van de stad plaatsgevonden?

Zowel veiligheid als stadsvernieuwing
In 2001 trad Bart Somers aan als burgemeester. Een zwaargewicht: jarenlang was hij Vlaams en federaal volksvertegenwoordiger, (korte tijd) premier van de Vlaamse regering en partijvoorzitter van de Open Vld. Zijn eerste stap in Mechelen was het saneren van de stedelijke diensten. Daarmee maakte hij een budget vrij, dat hij investeerde in veiligheid en stadsvernieuwing. Enerzijds versterkte hij het werk van de politie door de aanleg van een uitgebreid cameranetwerk waardoor betere surveillance mogelijk werd. Tevens investeerde de burgemeester in een grotere diversiteit in het politiekorps en in nadrukkelijker opgetreden tegen rascisme. Anderzijds verbeterde hij de openbare ruimte en de gemeenschap van Mechelen. Door het uitbesteden van het gemeentelijke parkeerbeheer konden nieuwe, ondergrondse parkings  worden gerealiseerd. Auto’s de stad uit en meer parken en plantsoenen, waardoor de stad weer aantrekkelijk werd voor jonge gezinnen. De oude brouwerij werd omgetoverd tot congres- en kunstcentrum, hotel, woningen en horecagelegenheden.

Inclusieve gemeenschap
In Mechelen heeft 1 op de 2 kinderen een migratie-achtergrond. Twintig procent van de bevolking is moslim en de gemeente telt 131 nationaliteiten op 85.000 inwoners. Bart Somers is ervan overtuigd dat veiligheidsmaatregelen nodig zijn om met een zo diverse bevolking prettig samen te leven, maar niet voldoende. Hij vindt dat je moet bouwen aan een inclusieve gemeenschap waarmee alle inwoners zich kunnen identificeren en waarin plaats is voor alle nationaliteiten. Het is zijn overtuiging dat iedereen moet re-integreren in een nieuwe realiteit. Niet naast elkaar, maar samen leven. ‘We zijn allemaal eerste generatie multiculturele inwoners van Mechelen.’ De burgemeester vindt zichzelf zeer politiek incorrect. ‘Ik pleit voor empathie, voor een inclusieve samenleving. Dat is vandaag niet echt in de mode.’

Sociale mobiliteit
Vanuit deze visie heeft Bart Somers getracht de segregatie te doorbreken: gemengde wijken, scholen en sportclubs. Ghettovorming in bepaalde buurten zorgt niet alleen voor een gevoel van wetteloosheid maar ook van  verstoting. Diversiteit in de wijk of op school zorgt voor mobiliteit en de hoop dat een ander bestaan voor iedereen mogelijk is. En dus probeerde hij middenklasse gezinnen te overreden om hun kinderen naar overwegend zwarte scholen te sturen, in ruil voor de toezegging dat dat onderwijs aantoonbaar zou verbeteren. Het adagium van de burgemeester: ‘niet je afkomst, maar je toekomst telt.’

Een ander verhaal
Verder heeft Bart Somers hard gewerkt aan het opzetten van structuren voor dialoog. Dat heeft geleid tot meer vertrouwen tussen preventiewerkers, scholen en politie, die met elkaar samen zowel radicaliserende jongeren als kwetsbare kinderen monitoren. De gemeente subsidieert naschoolse activiteitren voor kwetsbare jongeren, bij regelmatig spijbelen of slechte cijfers krijgt een jongere begeleiding. De gemeente investeert fors in integratie- en taalcursussen, gericht op een snelle doorstroming naar regulier onderwijs. Vluchtelingen krijgen een buddy toegewezen die hen wegwijs maken in de stad en het leven in Vlaanderen. Daarnaast probeert hij een ander verhaal te vertellen dan dat van radicaliserende en overlast veroorzakende allochtonen: een verhaal van vredelievende moslims, die ook geloven in democratie, mensenrechten en de rechtsstaat.

Resultaten
De inspanningen van de burgemeester en zijn gemeentebestuur werpen vrucht af. Het gemiddelde inkomen in Mechelen stijgt en het is de enige Vlaamse gemeente waar het aantal gezinnen in armoede daalt. Al zeven jaar op een rij dalen de criminaliteitscijfers (woninginbraken -41%, diefstal met geweld -69%, diefstal uit auto’s -83%, handtasdiefstal -94%. Er is een economische groei van 3,57 % per jaar, en sinds 2000 is het aantal zelfstandige ondernemers verdriedubbeld. Er zijn drie ondergrondse parkeergarages gerealiseerd, twee parken, een nieuw ziekenhuis, een museum een brandweerkazerne, allemaal zonder vertragende procedures. Op de plaats van het station, dat sinds de jaren ’50 in slechte staat verkeerde, wordt vanaf 2018 een gloednieuw station gebouwd, dat een verdere katalysator moet worden voor het sociale en economische leven in de stad. De transformatie van de stad Mechelen wordt internationaal opgemerkt. Kortgeleden won Bart Somers zelfs de World Mayor Prize 2016.

Visie van een bruggenbouwer
Een van de oorzaken voor het succes van burgemeester Somers is het feit dat hij thema’s van traditioneel links en rechts verbindt: krachtige veiligheidsmaatregelen, gecombineerd met een sociale aanpak. Daarnaast heeft de burgemeester een heldere visie op de rol van het lokale bestuur in hedendaagse vraagstukken zoals radicalisering. In de strijd tegen gewelddadig extremisme en IS moeten politici en bestuurders volgens hem niet minder, maar juistmeer inzetten op vrijheid en tolerantie, mensen en democratie.

Strijd tegen radicalisering
In november 2015 vond de massale schietpartij in Parijs plaats, een paar maanden later volgden  aanslagen in Brussel. Deze aanslagen toonden de noodzaak van een betere uitwisseling van kennis en ervaringen om radicalisering tegen te gaan. Somers werd door de Europese  Commissie der regio’s gevraagd het initiatief te nemen om een Europees stedenbeleid tegen radicalisering uit te tekenen. In Mechelen was imers een effectief en sterk netwerk opgzet om radicalisering te voorkomen (geen enkele strijder is vanuit Mechelen afgereisd naar Syrie).

Allemaal deel uitmaken van een gemeenschap
In 2016 presenteerde hij zijn rapport ‘De strijd tegen radicalisering en gewelddadig extremisme: mechanismen voor preventie op lokaal en regionaal niveau.’ In zijn optiek zijn er geen silver bullets die het radicaliseringsprobleem in één schot oplossen. De strijd tegen radicalisering is er een van lange adem. Er is misschien geen sluitende oplossing om radicalisering te voorkomen, maar het is wel mogelijk om de drempels hoger te maken. In het  advies legt hij vooral de nadruk op preventie. Daarin de sterkste instrumenten voor het lokale bestuur, dat een cruciale rol heeft bij het voorkomen van radicalisering. Het is belangrijk om het proces van isolering vroegtijdig te stoppen. Dat kan alleen als gemeenten bouwen aan een  inclusief netwerk waarbij simpele zwart-wit verhalen worden doorgeprikt. Mensen moeten trots kunnen zijn op de buurt waarin ze leven, het gevoel hebben dat ze even goed deel uit maken van de gemeenschap. Daarom moet een stedelijk beleid voor veiligheid zorgen en de zwaksten beschermen en tegelijkertijd investeren in leefbare woningen, een kwaliteitsvolle open ruimte, gemengde scholen en diverse werkgelegenheid.