Ons land bevindt zich al vijf jaar in een economische crisis. De werkloosheid loopt maand na maand op, het aantal faillissementen is nog nooit zo hoog geweest. Na de eerste woede over de bankenschandalen worden bonussen weer rustig uitbetaald. Na de verontwaardiging over hoe slecht pensioenfondsen ons geld hebben beheerd, ontvangen veel ouderen gelaten maandelijks tot tien procent minder pensioen. Arbeidscontracten worden flexcontracten en wie nog wel een baan heeft werkt dagelijks onder hoge druk, doordat de prestaties voortdurend worden bijgehouden en beoordeeld. Waarom is er geen grootscheeps verzet tegen bestuurders met exorbitante beloningen? Tegen bange politici die elk contact met de dagelijkse werkelijkheid van burgers verloren lijken te hebben?

Gelaten
De meeste mensen lijken murw en lamgeslagen. De Occupy-beweging is een zachte dood gestorven en op de werkvloer lijkt de angst te regeren, angst om te zeggen wat je denkt, om fouten te maken, of om slechte arbeidstijden aan te kaarten (het zou je je baan kunnen kosten zoals de piloten van RyanAir). Velen voelen zich machteloos en hun vertrouwen in politici, bankiers en directeuren is historisch laag. Veel mensen richten zich op hun directe omgeving (vrienden, familie, de lokale gemeenschap). Daar hebben ze rechtstreeks contact mee, die kunnen ze vertrouwen. Ze richten hun onvrede op concrete zaken zoals de sluiting van het plaatselijke postkantoor. Sommigen ventileren hun boosheid op sociale media.

Licht ontvlambaar
Alleen op onvoorspelbare momenten kan de woede een kookpunt bereiken, om daarna ook weer zonder noemenswaardige effecten weg te ebben. In Brazilië, waar de economische situatie veel gunstiger is dan in Nederland (dalende werkloosheid, stijgende inkomens) sloeg in juni 2013 de vlam in de pan toen de overheid de prijs van buskaartjes verhoogde. Hoewel de prijsverhogingen onder invloed van demonstraties snel werden teruggedraaid, leidde het excessieve politiegeweld in het hele land tot grote verontwaardiging en namen de demonstraties explosief in omvang toe. De demonstranten waren vooral ontevreden over de gevestigde machthebbers die exorbitante bedragen uitgeven voor het WK voetbal, maar nauwelijks investeren in betaalbaar openbaar vervoer, de kwaliteit van het onderwijs en toegankelijke gezondheidszorg.

Sluimerend
Het protest in Brazilië is exemplarisch voor het huidige tijdsgewricht. Een kleine aanleiding, zoals plannen om een winkelcentrum te bouwen in het stadpark van Istanbul, ontketent een sluimerende woede over gezaghebbers die hun macht niet gebruiken voor het welzijn van het volk. De Internationale Arbeidsorganisatie ILO waarschuwde Europa onlangs voor sociale onrust. Aanwijzingen dat onrust ophanden is zijn volgens de ILA de mate van vertrouwen in de overheid, de mogelijkheden om de eigen levensstandaard te verbeteren en de (perceptie op) kansen op de arbeidsmarkt.

Gekookte kikkers
Er is dus wel woede, een sluimerende onderhuidse woede. Deze woede heeft niet uitsluitend betrekking op de financiële sector of de politiek alleen. De meeste mensen voelen dat het probleem dieper zit. We leven in een systeem van materialisme, hebzucht en individualisme. Het marktgedreven kapitalisme versterkt onze slechtste eigenschappen. Zelfs onze leiders die een inspirerend voorbeeld zouden moeten geven, bezondigen zich aan graaierij en egoïsme. Iedereen zit als een gekookte kikker vast in dit systeem. Elke poging in de afgelopen jaren om dat systeem te veranderen is nutteloos gebleken of heeft zelfs averechts uitgepakt. We zien geen alternatief voor de markteconomie of het kapitalisme en voelen ons als individu niet in staat om iets te veranderen.

Explosieve botsing of stille revolutie?
De woede is er dus wel degelijk, maar ze wacht op een concrete aanleiding om naar buiten te komen. Misschien is dat goed nieuws. Tegelijkertijd is het een explosieve situatie. En het harde ingrijpen van de politie in Turkije en Brazilië is geen aanlokkelijk perspectief. Misschien moeten we de talloze lokale experimenten en initiatieven van moedige individuen, van Buurtzorg en Thuisafgehaald.nl tot de Opvoedpoli, het Broodfonds, de vele stadsmoestuinen en TradeXchange, beschouwen als een constructieve vorm van woede? Een woede die laat zien dat het wel degelijk anders kan. Dat we niet vast zitten in het systeem, maar dat een menswaardig bestaan mogelijk is, hier en nu?